İyi Şeyler Yayıncılık: Şiir Nesnesi Olarak Kitap ve Bugüne Çağrı

Azimet Avcu

Twitter’da yeni ismiyle X’de dolaşırken bir kullanıcının İyi Şeyler Yayıncılıkla ilgili bir kitap seti fotoğrafına denk geldim. Sırtlık kısmı olmayan kitapçıklar ahşap bir kutu içindeydi. Önce yeni bir yayınevi sandım ama internette biraz gezinince öyle olmadığını anladım. Tamamen çeviri şiir odaklı olan bu yayınevi çevirilerin yanında estetiğe de önem verdiği aşikardı. Necdet Dümelli’nin yazısını, ekşi sözlük entrylerinin, nadir kitap ve kitantik gibi sahafların e ticaret yaptığı sitelerde saatlerce kitapların kapaklarını ve bazı yerlerde iç kısımlarını inceledim. Bu noktada bir hatırlatma adına bu yazıyı yazmak istedim. Necdet Dümenli’nin anlattığı gibi, kalın ciltlerin arasında görünmez olan incecik, sırtsız, çoğu zaman tel dikişli ya da farklı ebatlı kitaplar, aslında en dikkat çekici olanlardır. İyi Şeyler Yayıncılık’ın Şiir Dizisi de işte böyle kitaplardan oluşuyor: 10 × 20 cm boyutlarında, özenle basılmış, zarif ama inatla kendini saklayan. Onları gören, şiirin gizli estetiğini görüyor; onları bulan, yalnızca bir okuma değil, bir nesne deneyimi yaşıyor.
Bu yayınevinin varlığı, raflara saklanmış bir şiirsel hatıradır. Bir bakıma, “görülmek istenen şey, saklanan şeydir” düşüncesini doğrular.

1. İyi Şeyler Yayıncılık

1991’de İrlandalı fotoğraf sanatçısı ve reklamcı R. Paul McMillen tarafından İstanbul’da kuruldu. Yayın yönetmenliğini Cevat Çapan‘ın yürüttüğü yayınevinin ilk kitabı, Judith Herzberg’in Sanki adlı şiir derlemesinin Ülkü Tamer çevirisiydi. Daha ilk andan itibaren hem seçtiği metinlerle hem de özenli tasarımıyla öne çıkan İyi Şeyler, 1990’ların başındaki Türk yayıncılığına taze bir soluk getirdi. Kitap kapaklarından tanıtım afişlerine ve ayraçlarına kadar her ayrıntıya gösterilen titizlik, yayınevini dönemin estetik açıdan en dikkat çekici girişimlerinden biri hâline getirdi.

Şiir çevirilerindeki çeşitlilik ve cesur seçimleriyle de bilinen İyi Şeyler, Sohrab Sepehri, Abdul Vahap El-Beyati ve Zahrad gibi Türkiye’de az tanınan şairleri okurla buluşturdu; Manitu’nun Sesi: Çağdaş Amerikan Kızılderili Şiiri gibi özel antolojiler yayımlayarak alanı genişletti. Zamanla Enis Batur, Cem Akaş ve Selim İleri gibi yazarların düz yazılarını da kataloğuna ekleyen yayınevi, hem nitelikli edebiyatı hem de grafik tasarımda inceliği bir araya getiren özgün çizgisiyle Türk edebiyat dünyasında kalıcı bir iz bıraktı. Tamamen şiirden oluşan bu dizide 74 kitap yer almıştır. Bu kitapların tam listesi aşağıdaki gibidir;

1. Judith Herzberg – Sanki, Çev.: Ülkü Tamer, Mayıs 1991
2. Salvatore Quasimodo – Gün Gün Üstüne, Çev.: Egemen Berköz, Mayıs 1991
3. Federico Garcia Lorca – Ne Garip Federico Adında Olmak, Çev.: Erdal Alova, Mayıs 1991
4. Giuseppe Ungaretti – Şiirler, Çev.: Cevat Çapan, Mayıs 1991
5. Bertold Brecht – Sevgililer, Çev.: Turgay Fişekçi, Haziran 1991
6. Lewis Carroll – Köpan Avı, Çev.: Barış Pirhasan, Haziran 1991
7. William Butler Yeats – Her Şey Ayartabilir Beni, Çev.: Cevat Çapan, Haziran 1991
8. Pablo Neruda – Gölge Bile Yalnız, Çev.: Erdal Alova, Haziran 1991
9. Kenneth Rexroth – Aşk ve İsyan, Çev.: Güven Turan, Aralık 1991
10. Matsuo Başo, Yosa Buson, Kobayashi Issa – Başo’dan Buson’dan Issa’dan Haikular, Çev.: Cevat Çapan, Aralık 1991
11. Eugène Guillevic – Öklidgiller, Çev.: Erdal Alova, Aralık 1991
12. Arthur Rimbaud – Tufandan Sonra, Çev.: Can Alkor, Aralık 1991
13. Andrey Voznesenski – Şiirler, Çev.: Mehmet H. Doğan, Ocak 1992
14. Abdul Vahap El-Beyati – Şiirler, Çev.: Turgay Gönenç, Şubat 1992
15. Alice Walker – İyi Geceler, Willie Lee, Çev.: Ahmet Nazım, Levent Soysal, Mart 1992
16. Osip Mandelştam – Vedalaşmaların İlmini Yaptım Ben, Çev.: Cevat Çapan, Seyhan Erözçelik, Ekim 1992
17. Anna Ahmatova – Şiirler, Çev.: Mazlum Beyhan, Ekim 1992
18. Aleksandr Blok – Şiirler, Çev.: Azer Yaran, Ekim 1992
19. Robert Desnos – Seni Öylesine Düşledim, Çev.: Eray Canberk, Ekim 1992
20. Rainer Maria Rilke – Duino Ağıtları, Çev.: Can Alkor, Haziran 1993
21. André Verdet – Ölü Doğa, Çev.: Samih Rifat, Haziran 1993
22. Octavio Paz – Güneş Taşı, Çev.: Ali Cengizkan, Kasım 1993
23. Eleni Vakalo – Soyağacı, Çev.: Cevat Çapan, Kasım 1993
24. Zahrad – Yağ Damlası, Çev.: Ohannes Şaşkal, Kasım 1993
25. Miroslav Holub – Sınırsızdır Şiir, Çev.: Güven Turan, Kasım 1993
26. Guillaume Apollinaire – Orfe’nin İzinde, Çev.: Ergin Ertem, Kasım 1993
27. Ingeborg Bachmann – Ertelenmiş Zaman, Çev.: Ahmet Cemal, Kasım 1993
28. Raymond Carver – Sessiz Geceler, Çev.: Cevat Çapan, Kasım 1993
29. Mario Luzi – Sevdiğim Kadınsa Müzik, Çev.: Işıl Saatçıoğlu, Kasım 1993
30. Boris Pasternak – Kızkardeşim Hayat (Yaz 1917), Çev.: Azer Yaran, Kasım 1993
31. Jules Laforgue – Sevdalılar, Çev.: Metin Cengiz, Kasım 1993
32. Robert Frost – Ateş ile Buz, Çev.: Suphi Aytimur, 1994
33. Mihail Lermontov – Deniz Kızı, Çev.: Azer Yaran, Kasım 1994
34. Edmond Jabes – Biricik Bir Son Kaygısı, Çev.: Enis Batur, 1994
35. Sohrab Sepehri – Suyun Ayak Sesleri, Çev.: Şirin Mehran, Işık Tabar Gençer, 1994
36. Paul Celan – Ölüm Fügü, Çev.: Ahmet Cemal, Kasım 1994
37. Tomas Tranströmer – Ateş Karalamaları, Çev.: Cevat Çapan, Kasım 1994
38. Sappho – Şiirler, Çev.: Cevat Çapan, Mayıs 1995
39. Ömer Hayyâm – Bir Çöl Rüzgârı Ömrümüz, Çev.: Kenan Sarıalioğlu, Haziran 1995
40. Aleksandr Puşkin – Bakır Atlı, Çev.: Azer Yaran, 1995
41. Eavan Boland – Geceyarısı Çiçekleri, Çev.: Coşkun Yerli, 1995
42. Zbigniew Herbert – Bozkırda Bir Katedral, Çev.: Erdal Alova, Aralık 1995
43. Gennadi Aygi – Sen – Simalarıyla Çiçeklerin, Çev.: Azer Yaran, 1995
44. Mahmud Derviş – Gölgeyi Yüksekten Övmek (Beyrut Kasidesi), Çev.: Metin Fındıkçı, Aralık 1995
45. Theodore Roethke – Açık Ev, Çev.: Nazmi Ağıl, Aralık 1995
46. André Velter – Öteki Güneş, Çev.: Halil Gökhan, Aralık 1995
47. Fernando Pessoa (Álvaro de Campos) – Denize Övgü, Çev.: Cevat Çapan, 1995
48. Roger McGough – Trenlere El Sallayan, Çev.: Coşkun Yerli, Mart 1996
49. Claude Esteban – Dünün Yedi Günü, Çev.: Hüseyin Baş, Eylül 1996
50. Jean Follain – Bahçelerin Beyaz Güneşi, Çev.: Samih Rifat, Eylül 1996
51. Peter Poulsen – Durduramazsın Dünyayı, Çev.: Murat Alpar, Eylül 1996
52. Henrik Nordbrandt – İkimiz Arasında, Çev.: Murat Alpar, Eylül 1996
53. Bianca Tarozzi – Kimse Yenemez Aslanı, Çev.: Kemal Atakay, Ekim 1996
54. Marina Tsvetayeva – Ruh ve Ad, Çev.: Azer Yaran, Ekim 1996
55. Nazik El Melaike – Rüyadan Çağrılmak, Çev.: Metin Fındıkçı, Aralık 1996
56. Henry Reed – Yıldızlı Şölen, Çev.: Coşkun Yerli, Aralık 1996
57. Hans Arp – Ateşli Düşünceler, Çev.: İlker Demirel, 1997
58. Kobayashi Issa – Ömrümde Bir Yıl, Çev.: Coşkun Yerli, Ekim 1997
59. Wallace Stevens – Mavi Gitarlı Adam, Çev.: Aslı Biçen, Ekim 1997
60. Carmina Burana: Benedictbeuern Manastırı’ndan Orta Çağ Şarkıları, Haz. ve Çev.: Ramazan Şen, Şubat 1998
61. Adonis – Rüzgârda Yapraklar, Çev.: Metin Fındıkçı, Nisan 1998
62. Wisława Szymborska – Başlıksız Olabilir, Çev.: Neşe Taluy Yüce, Agnieszka Ayşen Lytko, Nisan 1998
63. Erich Fried – 41 Aşk Şiiri, Çev.: Hilmi Tezgör, 1998
64. Manitu’nun Sesi: Çağdaş Amerikan Kızılderili Şiiri, Çev. ve Der.: Ergin Koparan, Eylül 1998
65. Ahmed Şamlu – Ova Büsbütün Sis, Çev.: Zahra Demirci, Sobhi Babek, Ekim 1998
66. Carol Moldaw – Pencereden (Through the Window), Çev.: Nezih Onur, Kasım 1998
67. Vladimir Mayakovski – Dinleyin!, Çev.: Azer Yaran, Haziran 1999
68. Arseni Tarkovski – Şiirler, Çev.: Menekşe Toprak, Gültekin Emre, Haziran 1999
69. Cemal Cuma – Kitapların Kitabı, Çev.: Murat Alpar, Haziran 1999
70. Şirazlı Sâdi – Ateş ve İpek: Sâdi’den Şiirler, Çev.: Kenan Sarıalioğlu, Haziran 1999
71. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî – Hiçkimse ve Dolunay, Çev.: Kenan Sarıalioğlu, Aralık 1999
72. Nizar Kabbani – Hüzünlü Irmak, Çev.: Metin Fındıkçı, Mart 2000
73. Zafer Şenocak – Taşa ve Kemiğe Yazılıdır, Çev.: Menekşe Toprak, Mayıs 2000
74. Şirazlı Hafız – Hafız’dan Gazeller: Gül Işığı, Çev.: Kenan Sarıalioğlu, Haziran 2000

Bu seride Neruda’dan Rimbaud’ya, Mandelştam’dan Rilke’ye, Mayakovski’den Ahmed Şamlu’ya kadar uzanan geniş bir yelpazede şiirler geldi. Liste bugün bile şiir meraklılarının kalbini çarptıracak kadar zengin ve etkileyici.

2. Biçimin Şiirle Buluştuğu An

Yayınevinin farkı yalnızca seçilen şairlerde değil, kitabın biçiminde de gizliydi. Ofset Yapımevi’nin özeniyle basılan bu kitapların çoğu 700 adet gibi sınırlı bir tirajla yayımlandı. Dolayısıyla bugün sahaflarda rastlanan her bir örnek, hem kıymetli hem de az bulunur.

Kapak tasarımları ise adeta birer şiir performansıydı: Tibet Sanlıman, R. Paul McMillen, Aslı Aytaç, Timuçin Unan gibi isimlerin imzasını taşıyan kapaklar; kimi zaman farklı kâğıt türleri, kimi zaman kartonlar, ataşlar, şairin vesikalık fotoğrafını kapağa iliştirmelerle çeşitlendi. İçeride farklı fontlar, değişik puntolar, kimi zaman deneysel tipografi… Bir kitap yalnızca okunacak değil, aynı zamanda tutulacak, bakılacak, saklanacak bir şiir nesnesine dönüşüyordu.

Bugünün okurunun hâlâ heyecanla bu kitapların peşine düşmesinin nedeni, işte bu estetik tasarım anlayışıdır.

3. Çevirmenlikte Şairin İzleri

İyi Şeyler dizisi yalnızca şiir seçimiyle değil, çevirmen tercihleriyle de benzersizdir. Çapan’ın yönlendirmesiyle, şiirlerin uygun çevirmenlerle buluşturulduğunu görürüz. Burada “şiiri mutlaka şair çevirmeli” gibi bir katılıktan ziyade, “şaire göre çevirmen” anlayışı vardır.

Örneğin Erdal Alova’ya emanet edilen Eugène Guillevic dizeleri, Güven Turan’ın çevirdiği Miroslav Holub dizeleri… Hepsi şairin ruhuna uygun ellerde yeniden Türkçeleşmiş. Bu yönüyle dizinin kendisi yalnızca bir “çeviri” değil, şiir üzerine şiirsel bir düşünme biçimidir.

Menekşe Toprak’ın çevirdiği Zafer Şenocak’ın Taşa ve Kemiğe Yazılıdır kitabında;

Görünmeyen,
bize ulaşan yollar da kısalıyor artık,
saydam, neredeyse güneşin altındaki duvar.

Orada bir kadın yaslanıyor kapıya
yarım kalmışlığıyla.

Her şey,
ilk adımımızı bekliyor;
kımıldamıyoruz yerimizden,
ellerimizi geri çekerek.

Uyumaz insan,
eğer uyanmak istemezse.

Bir düşten, bir zaman
yaslanır kapıya
ve düşer peşine
hiç yazılmamış bir dilin.

Metin Fındıkçının çevirdiği Nizar Kabbani’nin Hüzünlü Irmak kitabında;

Sana geri dönmedi kadınların
“Hüznün Şehri” koydular adını.
Gözlerimin suyuyla
kim uzaklaştı gemi gibi
kutsal kitabın zamanıyla
kim girdi benim ve çığlığımın arasına?
Sana ölümümü sunuyorum…
şiirin rengiyle…
Nasıl da şarkı söylediğimi sanırsın hâlâ.

4. Koleksiyon Değeri ve Hatırlanma Biçimi

Bu kitapları bugün sahaf raflarında bulmak, bir define avına çıkmak gibidir. 700 tirajla basılmış bir şiir kitabı, yalnızca nadirliğiyle değil, dokunduğu estetikle de değer kazanıyor. Dümelli’nin vurguladığı gibi, Enis Batur’dan Adalet Ağaoğlu’na kadar birçok edebiyat insanının kütüphanesinde gizlenmiş bu kitaplar, saklanma arzusu uyandırır.

Saklanma, aslında değer vermenin en zarif biçimidir: okurun yalnızca kendine ait bir hazine gibi gördüğü, başkalarının eline kolayca geçmesini istemediği bir şeydir. İyi Şeyler Yayıncılık kitapları tam da bu duyguyu yaratmıştır.

4. Bugün İçin Ne Söyler?

1990’ların bu küçük ama etkili yayınevi, bugün hâlâ anılıyorsa bunun nedeni şudur: şiire tasarım, estetik ve form katmıştır. Günümüzde çoğu yayınevi, içerikten çok satış kaygısıyla hareket ediyor; biçim ise genellikle standart şablonların ötesine geçmiyor. Oysa İyi Şeyler, her kitabı küçük bir sanat eseri gibi tasarlıyordu.

Bugün yeniden böylesi yayınevlerine ihtiyacımız var:

• Küçük tirajlı ama özenli baskılar,
• Deneysel tipografi ve kapak tasarımları,
• Şair ve çevirmen arasında doğru bağlar,
• Okuru yalnızca okumaya değil, kitabı bir nesne olarak sevmeye çağıran anlayış.

Bu, yalnızca nostaljik bir özlem değil, şiirin günümüzde yeniden görünür, hissedilir, dokunulur olması için zorunlu bir ihtiyaçtır.

5. Çağrı: Yeni “İyi Şeyler”ler İçin

İyi Şeyler Yayıncılık, 1991’den 2000’lerin başına kadar süren kısa ömründe, Türkçe şiir okurluğuna unutulmaz bir miras bıraktı. Onun ardından gelen yayınevleri, çoğunlukla bu estetik cesareti gösteremedi.

Bugün bizlere düşen, bu mirası bir “nostalji” değil, bir “örnek” olarak görmek. Raflarda yeniden görünmez ama hissedilir ince kitaplara, tasarımıyla şiiri pekiştiren nesnelere, koleksiyon değeri taşıyan ama asıl okuruna ulaşmayı hedefleyen baskılara ihtiyacımız var.

Şiir yalnızca yazılan değil, basılan ve sunulan bir sanattır. İyi Şeyler Yayıncılık bunu gösterdi. Bizim görevimizse bu estetik hattı yeniden canlandırmak: şiire form, tasarıma şiir, okura ise yeni bir deneyim sunacak yayınevleri yaratmak.

Sonuç olarak kütüphanelerin arasında saklanan bu incecik kitaplar, aslında “en görülesi” şeylerdir. İyi Şeyler Yayıncılık, az tirajıyla ama büyük estetik iddiasıyla bunu kanıtladı. Bugün sahaf raflarında hâlâ değerle anılıyorsa, bu yalnızca şiirlerin gücünden değil, yayınevinin tasarım ve seçki anlayışından da kaynaklanır.

Şimdi soruyu kendimize sormalıyız: Çağımızın okuru için yeni bir İyi Şeyler mümkün mü?
Cevabımız evet olmalı. Çünkü şiirin yeniden hayatımızda yer bulabilmesi için, ona yalnızca içerik değil, biçim, form, tasarım ve estetik de gerek.

Kaynakça:

1. 1. Necdet Dümenli, İyi Şeyler Envanteri, Manifold Press, 2022 (https://manifold.press/iyi-seyler-envanteri)
   2. https://eksisozluk.com/iyi-seyler–61290
   3. https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0yi_%C5%9Eeyler_Yay%C4%B1nc%C4%B1l%C4%B1k
   4. https://www.kitantik.com/search/ps?st=iyi%20%C5%9Feyler%20yay%C4%B1nc%C4%B1l%C4%B1k
   5. https://x.com/edisyonpostasi/status/1963212559361728748
   6. https://phebusmuzayede.com/167139-giuseppe-ungaretti-siirler-turkcesi-cevat-capan-1991-iyi-seyler-yayincilik-30-sayfa-30×20-cm-.html